Resten van Brialmontomwalling naast Post X in Berchem

Tussen het voormalige postsorteercentrum en de spoorweg, vlak bij het station van Berchem, startten eerder deze week de voorbereidende graafwerken voor een nieuwbouwproject. Hierbij stootte de aannemer op massief muurwerk. De stedelijke dienst archeologie stelde, in samenwerking met archeologisch bureau Odin, een onderzoek in naar de aangetroffen resten.
Het gaat om resten van de Brialmontomwalling of Grote Omwalling, die tussen 1859 en 1864 rond Antwerpen gebouwd werd.

Van de Brialmontomwalling is niets meer bovengronds bewaard. Alle kennis over de ligging ervan komt van oude kaarten. Nieuwe vondsten laten toe om de locaties en bouwtechnieken verder te detailleren en in kaart te brengen.

De pers kan deze site nog bezoeken op vrijdag 16 mei 2014 om 13.30 uur. Stadsarcheologen zullen een toelichting geven over het archeologisch onderzoek. De toegang tot de werf ligt aan de kant van de Singel, vlak naast de spoorbrug (zie het plan in de bijlage).

Bij het plaatsen van een nieuwe collector, tussen de spoorweg en het voormalige postsorteercentrum, stootte de aannemer enkele dagen geleden op massieve muren. Archeologisch bureau Odin startte in samenwerking met de stedelijke dienst archeologie een onderzoek om deze resten te documenteren. De gevonden resten maken deel uit van de Brialmontomwalling. Concreet gaat het om een deel van de caponnière of zware geschutsstelling van front 7/8, tussen de verdwenen Spoorbaanpoort en de Borsbeeksepoort, en brugpijlers van de weg buiten de Spoorbaanpoort.

Enkele weken geleden troffen de stadsarcheologen al vergelijkbare resten van de Brialmontomwalling aan in de Uitbreidingstraat in Berchem. Ook daar werden resten van een oude caponnière gevonden.

De Brialmontomwalling of Grote Omwalling
Na haar onafhankelijkheid kreeg het koninkrijk België een strikte neutraliteit opgelegd. Gezien de politieke context werd een inval vanuit Nederland of Frankrijk gevreesd. In het midden van de 19de eeuw werd besloten om de stad Antwerpen uit te bouwen als ‘nationaal reduit’, een plaats waar de regering, de koning en het leger zich in tijden van gewapend conflict konden terugtrekken.

De omwalling bestond uit een front dat de stad omsloot, met op regelmatige afstanden caponnières en lunetten, van waaruit geschut de fronten kon bestrijken. Ze was voorzien van monumentale poorten, kazernes en andere ondersteunende infrastructuur. Aan de noordzijde werd de omwalling beëindigd door het Noordkasteel en aan de zuidzijde werd ze afgesloten door de citadel. In het omliggende gebied werd een kring van vooruitgeschoven forten gebouwd, bekend als de Brialmontforten en aangeduid met de nummers 1 tot 8. De verdedigingsgordel werd genoemd naar Alexis Brialmont, een kapitein in het Belgische leger, maar ook andere ingenieurs speelden een belangrijke rol bij het uittekenen van het concept.

Restanten van een uitzonderlijk militair bouwwerk
De opgegraven resten ter hoogte van het postsorteercentrum situeren zich op de plaats waar zich de Spoorbaanpoort en de Borsbeeksepoort bevonden met daartussen een kazerne. De opgegraven muren in baksteen en natuursteen horen bij de caponnière die tussen de twee poorten ingeklemd lag. Verder zijn er ook brugpijlers en een deel van de bedekte weg of chicane buiten de Spoorbaanpoort aangetroffen. De muren tonen de monumentaliteit, omvang en bouwkwaliteit van de Brialmontomwalling.

Vermits de Brialmontomwalling in de jaren ‘60 van de vorige eeuw quasi volledig uit het stadsbeeld verdween, vormen de opgegraven resten een van de zeldzame getuigen van dit uitzonderlijke bouwwerk.

Huidige werken
De graafwerken kaderen in de realisatie van een nieuwbouwproject met kantoren en een opleidingscentrum door projectontwikkelaar IMMO Berchem X. Het archeologisch bureau Odin zal onder wetenschappelijke begeleiding van de stedelijke dienst archeologie het bouwproject verder opvolgen.

Verantwoordelijke schepen: Rob Van de Velde, schepen voor onroerend erfgoed